Nasreddin Hoca

Nasreddin Hoca kimdir? Ne vakit yaşamıştır, nasıl bir adamdır? Hattâ böyle bir adam yaşamış mıdır? Bütün bu soruları kesin olarak cevaplandırmaya imkân yok bizce.
Birçok fıkralar, onu, Temürleng'le çağdaş göstermede. Bir halk rivâyeti de X. yüzyılın meşhur sûfîlerinden olup Bağdat’ta asılan Huseyn ibn-i Mansûr-al-HalIâc’la ve XV. yüzyılın ilk senelerinde Halep’te, derisi yüzülmek suretiyle öldürülen Seyyid Nesîmî ile arkadaş saymada.
Bâzılarına göre Nasreddin Hoca diye bir adam yoktur. Arapların Cuha’sı. Hoca şeklinde, Türklere geçmiştir, hattâ Hoca ile Çuha adlarının yakınlığı da bu,yüzdendir. Bâzılarına göreyse Hoca’nın fıkraları XVI. yüzyılda arapçaya çevrilmiş, hattâ bu fıkralara, «Nevâdiru Hâce Nasraddîn Efendi Çuha» adı verilmiştir, buna, karşılık Cuha’nın fıkraları, eski zamanlarda toplu bir halde yoktur.
Nasreddin Hoca, eski yazma letâif mecmualarında, Selçuklular devrinde ve Alâeddin zamanında yaşamış gösterilir. Akşehir’deki türbesindeki kitâbede 386 tarihi var. Türbe, 1908 den sonra tamir edilirken, aynı tarihi taşıyan kırık bir eski kitâbe daha bulımmuştur. Mahallî rivâyetlere göre, Hoca’nın gülünç şahsiyeti, bu kitâbede de gösterilmiştir. 386,
tersine okunursa Hoca’nın ölüm yılı olan 683 senesi (1284-1285) bulunmuş olur.
Kitabımıza aldığımız fıkraları, üç bölüme ayırdık. Birinci bölüm, inançları tenkid eden fıkralar, ikinci bölüm, toplum yaşayışını ilgilendiren, toplum nizamlarını tenkid eden fıkralar. Üçüncü bölümdeki fıkralar, bâzı kere bu bölümlere girebilmekle beraber çoğunluk bakımından, daha ziyade espriye, hazır-cevaplığa, buluşa dayanmada.